AB Konseyi ve Parlamentosu kritik hammaddelerin AB’ne güvenli ve sürdürülebilir şekilde tedarik edilmesini sağlayacak çerçeveyi içeren Yönetmelik üzerinde anlaştılar. Üzerinde uzlaşılan Yönetmelik, bazı unsurları güçlendirilmiş olmakla birlikte, büyük ölçüde önerilen taslak metne dayanmaktadır.

Üzerinde uzlaşılan metinde; stratejik ve kritik malzemeler listesine alüminyum dahil edilmiş, geri dönüşüm kriteri güçlendirilmiş, stratejik projeler için tedarik izin süreçleri netleştirilmiş, ilgili şirketlerin stratejik hammadde kaynaklarına ilişkin tedarik zinciri risk değerlendirmesi yapmaları zorunluluğu getirilmiştir. Resmi süreçler tamamlanana kadar geçici nitelikte olan Yönetmelik; AB’nde, kritik hammaddelere bağımlılığın yarattığı kırılganlığı rekabet gücüne dönüştürecek, AB’nin madencilik sektörünü destekleyecek, atıkların hammadde kaynağına dönüştürülmesini sağlayacak, üçüncü ülkelerle daha yakın ilişkiler kurulmasını sağlayacak, endüstri yaşam çizgisinde gerçek anlamda sürdürülebilirliği sağlayacak bir gelişme olarak değerlendirilmiştir. İlgili yönetmelik; 34 kritik hammaddeye (16'sı stratejik) ilişkin bir listeyi, bu maddelerin AB ekonomisine katkısını arttırmaya yönelik hedefleri içermektedir. Bu kapsamda;

- AB tüketiminin %10'nun AB topraklarından çıkarılması,
- AB'deki tüketimi için yapılacak materyal işlemlerinin %40'nın AB'de gerçekleştirilmesi,
- AB'deki tüketimin %25'nin geri dönüşümden sağlanması (Komisyon'un önerisinde %15 şeklindeydi),
- AB'nin her bir kritik maddeye ilişkin tüketiminin %65'inden fazlasının tek bir üçüncü ülkeden sağlanmaması ve kritik hammadde tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi,
- Stratejik çıkarma projeleri için hızlı ve basitleştirilmiş bir izin prosedürü ve “tek temas noktası” uygulamasına geçilmesi,
- Stratejik hammaddeler listesine alüminyumun kritik hammadde olarak eklenmesi,
- Doğal grafitin yanı sıra, listede yer alan sentetik grafitin; ilk gözden geçirme işlemi yapılıncaya kadar, üç yıl boyunca stratejik hammadde olarak kabul edilmesi,
- İlgili teknolojilerle stratejik hammaddeleri ikame eden ve yenilikçi hammaddeler üretebilen projelere; stratejik proje adayı olma imkanı getirilmesi,
- Üye devletlerin, bir projenin kendi devletlerinde geliştirilip geliştirilmeyeceği konusunda itiraz etme hakkına sahip olması,
- Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden 18 ay sonra, Komisyon'un gelecek otuz yıl için, her bir kritik hammaddenin tahmini tüketimine ilişkin bir rapor sunması,
- Batarya, hidrojen, yenilenebilir enerji jeneratörleri, veri iletimi ve depolaması, uçak üretimi vb. stratejik sektörlerde, stratejik hammadde kıtlığına maruz kalan büyük şirketlerin, yönetim kurullarına sunmak üzere; stratejik hammadde tedarik zincirlerinin risk değerlendirmesini düzenli olarak yapmaları ve malzemelerin nereden geldiğini, tedariklerini nelerin
etkileyebileceğini ve tedarik kesintilerine karşı kırılganlıkların neler olduğunu haritalandırmaları, gerekli görülmektedir.

Kritik Hammadde Düzenlemesi; Net Sıfır Sanayi Düzenlemesi ve Elektrik Piyasası Tasarımı Reformu ile birlikte, Komisyon'un 1 Şubat 2023 tarihinde sunduğu Yeşil Sanayi Planı’nın en önemli mevzuat düzenlemelerinden birisidir. Bu üç düzenleme, AB Komisyonu tarafından 16 Mart 2023’de bir paket olarak sunulmuştur. AB Konseyi 30 Haziran 2023’de konuyla ilgili müzakere yetkisini kabul etmiştir. AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu arasındaki anlaşma ile geçici nitelikte kabul edilen düzenlemenin; kısa süre içinde her iki kurum tarafından resmi kabul süreçlerinin tamamlanması ve uygulamaya girmesi beklenmektedir.

Konu ABD’de, Ağustos 2022’de çıkan “Enflasyon Azaltma Yasası” ile ele alınmıştı.

2053 yılında “net-sıfır” emisyon taahhüdü bulunan ülkemizin de, küresel rekabet gücünü koruyabilmesi ve geliştirmesi için; sanayinin ihtiyacı olan kritik hammadde tedarikini güvenceye alacak adımlar atması gerekmektedir. Türkiye’de, girdi tedariki, kritik hammaddelere bağımlılık ve güvenli girdi tedarik sistemi oluşturma konusundaki çalışmalar ilk olarak 2010 yılında başlatılmıştı. İhracata dönük üretimde; imalat sanayiinin girdi tedarik ihtiyaçlarının daha etkin karşılanabilmesi, ithalat bağımlılığının yoğun olduğu ürün/ürün gruplarına dönük sürdürülebilir tedarik imkânlarının geliştirilmesi, imalat sanayinin sektörler itibariyle girdi tedariki perspektifinden incelenmesi ve politika önerileri geliştirilmesi, hedefleriyle GİTES Eylem Planları hazırlanmıştı. Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile bir ülke stratejisine dönüşen GİTES Eylem Planları ilk olarak; 2013-2015 dönemi için uygulamaya girmiş, ikinci dönemi 2017-2019 yıllarını kapsamıştı.

Kaynaklar:
AB Konseyi, Basın Bülteni, 13 Kasım 2023,  ”Council and Parliament strike provisional deal to reinforce the supply of critical raw materials” 
Infografik,  AB’nin Tedarik Zincirlerinin Geleceği İçin Kritik Hammaddeler Yasası
AB Komisyonu Önerisi
AB Konseyi Müzakere Görev Talimatı