AB’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasına (SKDM/CBAM)) ilişkin Yönetmelikte¹ gömülü emisyonlar; Yönetmeliğe “Ek IV' 'de²  belirtilen yöntemlere uygun olarak hesaplanan ve Madde 7(7) uyarınca kabul edilen uygulama usullerinde daha ayrıntılı olarak belirtilen, malların üretimi sırasında salınan doğrudan emisyonlar ve üretim süreçleri sırasında tüketilen elektriğin üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlar” olarak tanımlanır. 

Bir diğer tanıma göre; “gömülü emisyonlar, bir ürünün hammaddesinin çıkarılmasından, imalatına ve ayrıca, nihai tüketiciye teslimatına kadar geçen tüm süreçlerde ortaya çıkan sera gazı emisyonlarıdır”. Bu dikey süreçlerde ortaya çıkan emisyonlar, ürüne ve süreçlere göre farklılık gösterir ve farklı kapsamlarda³ değerlendirilir. Farklı sera gazlarının çevresel etkilerinin karşılaştırılması için, bunlar genellikle karbon eşdeğerleri cinsinden belirtilir ve hesaplamaya dahil edilir. 

Konuya sektör odağıyla yaklaşan bir başka tanıma göre⁴ ; “gömülü karbon emisyonları, bir ürün veya hizmetin üretimi ve kullanımıyla ilişkili karbondioksit (CO2) veya sera gazı (GHG) emisyonlarıdır”. İnşaat ürünleri için, bu; inşaat malzemeleri ve ürünlerinin çıkarılması, üretilmesi, taşınması, kurulması, bakımı ve bertarafı ile ilişkili CO2 veya sera gazı emisyonu anlamına gelir. Yine inşaat sektörü perspektifinden yapılan benzer bir tanımlamaya göre⁵ ; “gömülü emisyonlar bir bina veya altyapı projesinin faaliyete geçmeden önceki karbon ayak izidir”. Bu tanım, bir binanın bakımı ve nihayetinde yıkılması, atıkların taşınması ve geri dönüştürülmesi için üretilen CO₂ yi de içerir. Buna göre, gömülü karbon emisyonları, operasyonel karbondan (enerji, ısı, aydınlatma vb. kaynaklı karbon) farklıdır. 

Bu tanımlardan da görüleceği üzere; gömülü emisyonların, üretimden kaynaklanan doğrudan emisyonları ve üretim süreci sırasında tüketilen elektrik üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonları içerdiği konusunda yaygın çerçeve bulunmakla birlikte, operasyonel karbon ile ilgili alanda ve dolaylı emisyonlar konusunda farklı değerlendirmelere de rastlanmaktadır. 

Gömülü emisyonların ölçümü için oluşturulan çeşitli standart ve çerçeveler vardır. Bu ölçümlerde izlenecek farklı yöntemler ve standartlar farklı sonuçlar ortaya koyabilir, karışıklığa ve anlaşmazlıklara yol açabilir. Ayrıca, emisyon azaltma çabalarını etkisiz kılabilir. Bu nedenle, gerek yerel pazarda uygulanan ürün standartlarına uyum, gerek küresel karbon düzenlemeleri gibi iklimle bağlantılı ticaret önlemleri için; doğrudan ve dolaylı gömülü emisyonların aynı standart çerçevede ölçülmesi, karşılaştırılması ve muhasebeleştirilmesi önemlidir. 

Günümüzde, gömülü sera gazı emisyonlarının ölçümü için kullanılan çeşitli standartlar ve çerçevelerden bazıları belirli türdeki sera gazı emisyonlarına odaklanırken, diğerleri kapsamlara⁶ göre farklılık gösterebilir. Bu farklı yöntemler, doğal olarak, emisyonların menşei konusundaki değerlendirmelerde farklı sonuçlar ortaya koyacaktır. 

AB’nin SKDM/CBAM Yönetmelikleri bu alandaki izlenecek kurallara dair en kapsamlı çerçeveyi ortaya koyar. AB’nin ilgili Yönetmeliği eklerinde (EKIII ve EK IV)’de⁷ ; “gömülü doğrudan emisyonlar ve üretimden kaynaklanan dolaylı emisyonların” hesaplama yöntemlerine yer verildiğini belirtmiştik. SKDM/CBAM’e uyum için belirlenen raporlama dönemi 1 Ekim 2023'te başlamaktadır. Bu kapsamda, AB’de yerleşik ithalatçılar veya dolaylı gümrük temsilcilerinin, ithal edilen malların miktarı, bunlara dahil olan doğrudan ve dolaylı emisyonları ve bu emisyonlar için ödenmesi gereken karbon fiyatlarını raporlama yükümlülükleri uygulamaya girecektir. Ancak, gömülü emisyonların raporlanmasına yönelik hesaplamalar için geçiş döneminde⁸, 2024 sonuna kadar sınırlı bir süre için geçici derogasyona izin verilmesi gündeme gelmiştir. 

Farklı ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin etkileri ile hak ve sorumluluklar konuları gündeme geldiğinde; ürünün içerdiği emisyonların nerede ortaya çıktığını bilmek önemli hale gelmektedir. Aşağıdaki Tablo, gömülü emisyonlar için başlatılan inisiyatifleri, uygulanan standartları ve yöntemleri nihai ürünler ve ara malları esasında göstermektedir. Tablodan da görüleceği üzere, bazı standart ve yöntemler; sadece demir, çelik veya çimento gibi ara mallara odaklanırken, diğerleri nihai ürünlere odaklanmıştır.  Ölçme ve değerlendirme kapsamdaki bu farklılıklar; emisyon ölçümleri ve ilişkilendirme kapsamını da etkileyebilmektedir.  Örneğin; çelik gibi ara malların gömülü karbon emisyonlarının hesaplanması, tedarik zincirlerinin karbon yoğunluğu hakkında değerli bilgiler sağlayacaktır. Ancak, otomobil, gemi, makine, vb. nihai ürünlerin tam karbon ayak izini vermede yeterli olmayacaktır. Öte yandan, nihai, karmaşık ürünlerin gömülü karbon emisyonlarının hesaplanması, karbon etkisi bakımından daha bütünsel bir resim ortaya koyabilir. Ancak, veri temini imkanları; ortalama hesaplamaların ve tahminlerin yapılması bakımından, üretim sürecindeki her adımın yaratacağı karbon yoğunluğunun her zaman doğru şekilde belirlenmesine imkan vermeyebilir. Bu durumda, geçerli yöntemler arasından hangisinin kullanılması gerektiği her zaman net olarak ortaya konamayabilir. Bu durumda, bilinen tüm yöntemlerin birlikte kullanılması da gündeme gelebilecektir. 

Tablo: Gömülü sera gazı emisyonların ölçümü için oluşturulan standart ve çerçeveler⁹



Gömülü karbonun ölçülmesine yönelik standartların yakınlaştırılması, işletmeler ve düzenleyiciler için idari maliyetlerin azaltılmasına ve daha fazla verimlilik sağlanmasına katkı verebilir. Ayrıca, hangi ürünlerin daha fazla iklim dostu olduğunu bilmek; tüketiciler için de iyi bir şeffaflık sağlayabilir. Ölçme ve değerlendirme standartları ve yöntemleri arasındaki yakınsama, ticareti yapılan malların gömülü karbonuna tarife uygulanmasında faydalı olabilecek ve malların ticaretiyle ilgili karşılaşılabilecek daha yüksek maliyetlerden kaçınılmasını sağlayacaktır. Yöntemler ve uygulamalar arasındaki yakınsama; artan netlik, kullanım ve ticaret kolaylığı gibi birçok avantajı beraberinde getirecektir. 

AB’ne ihracat yapan firmaların SKDM/CBAM‘de öngörülen düzenlemeleri yakından takip etmesi , bunun gerektirdiği raporlama yükümlülükleri gereğince farklı kapsamlarda yer alan doğrudan, dolaylı, gömülü, emisyonların aynı standart çerçevede ölçülmesi, karşılaştırılması ve muhasebeleştirilmesi için firmalarından istenecek verilerin derlenmesi konusundaki altyapılarını hızlı şekilde tamamlamaları önemlidir. 

Ömür Demir Kızılarslan 

Kaynaklar: 
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2023.130.01.0052.01.ENG&toc=OJ%3AL%3A2023%3A130%3ATOC  
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AJOL_2023_228_R_0006#d1e32-181-1 
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AJOL_2023_228_R_0006#d1e32-142-1
https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets_en 
https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/embodied-carbon 
https://www.carboncure.com/concrete-corner/what-is-embodied-carbon/  
https://www.e3g.org/news/embodied-carbon-emissions-meaning-and-measurements/#:~:text=What%20are%20embodied%20or%20embedded,final%20delivery%20to%20the%20consumer  ​

Referanslar:
¹ https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3AOJ.L_.2023.130.01.0052.01.ENG&toc=OJ%3AL%3A2023%3A130%3ATOC
² Tanımda EK IV’e atıf yapılmakla birlikte “Tesis düzeyindeki emisyonlar, üretim süreçlerine atfedilen emisyonlar ve malların gömülü emisyonları dahil olmak üzere verilerin belirlenmesine ilişkin kurallar” EK-III’de gösterilmiştir. EK III- 
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AJOL_2023_228_R_0006#d1e32-142-1
³ Kapsamı esas alan ölçme ve değerlendirmelerde; üretimden kaynaklanan doğrudan emisyonlar “Kapsam 1” altında, enerji ile ilgili emisyonlar “Kapsam 2” bünyesinde, üreticinin kontrolü dışındaki değer zinciri emisyonları “Kapsam 3” altında dikkate alınmaktadır.
⁴ https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/embodied-carbon
⁵ https://www.carboncure.com/concrete-corner/what-is-embodied-carbon/  ​
⁶ Kapsamı esas alan ölçme ve değerlendirmelerde; üretimden kaynaklanan doğrudan emisyonlar “Kapsam 1” altında, enerji ile ilgili emisyonlar “Kapsam 2” bünyesinde, üreticinin kontrolü dışındaki değer zinciri emisyonları “Kapsam 3” altında dikkate alınmaktadır.
⁷ https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AJOL_2023_228_R_0006#d1e32-142-1 
⁸ Genel olarak, 1 Ocak 2023-31 Aralık 2025 arasında 3 yıllık dönem.
⁹ ​https://www.e3g.org/news/embodied-carbon-emissions-meaning-and-measurements/